Kerfislæg áhætta er okkar áskorun - nú eigum við frábært tækifæri

 Inngangur:  Viðskipti með ráðstöfunarheimild fjármuna grundvallast á því að lánveitandi og lántakandi gera með sér samkomulag. Lánveitandi veitir lántakanda aukið svigrúm til að ráðstafa fjármunum og lántakandinn skuldbindur sig til að greiða lán sitt til baka með skilgreindum hætti. Lánveitandi veitir lán til að njóta vaxta af láni sínu og fer fram á vexti til að tryggja að framtíðarvirði afborgana af láninu skili ásættanlegri raunávöxtun. Þannig leitast lánveitandinn við að tryggja að framtíðarfjármagn í hendi verði meira en sem nemur nafnvirði upphaflega lánsins auk verðbólgu á lánstímanum. Vaxtaaukinn sem lánveitandinn fer fram á vegna verðbólgunnar er oft tryggður með tengingu lánsins við vísitölu sem reiknuð er út mánaðarlega. Lántakandinn leitar eftir láni á kjörum sem tryggir að framtíðarvirði afborgana hans verði sem lægst. Samningsákvæðin grundvallast á framboði og eftirspurn á markaði.

 Ávöxtunarkrafa lánveitanda miðast einnig við mat á því hversu góður lántakandinn er. Með öðrum orðum hversu líklegt megi telja að lántakandinn verði gjaldþrota og lánið tapist. Þannig eru einstaklingar, fyrirtæki, stofnanir og ríki flokkuð eftir lánshæfismati og mismunandi lánakjör í boði á markaði í hverjum flokki.

Lánshæfismat á íslenskum fjármálafyrirtækjum hjá matsfyrirtækjum eins og Moodys hefur verið mjög gott og lánakjör íslenskra banka því verið hlutfallslega hagfelld. Hér hefur ráðið miklu sterk stað ríkissjóðs sem hugsanlegs greiðanda til þrautavara sem og góð niðurstaða bankanna úr álagsprófunum Fjármálaeftirlitsins.   

Á alþjóðlegum fjármagnsmarkaði er það daglegt brauð að bankar lána hvor öðrum innbyrðis til skamms tíma til að mæta afborgunum lána ef þannig háttar til á gjaldaga hjá banka að slík lántaka sé hagfelldasti kosturinn á tilteknum tíma. Slík millibankalán eru hinn eðlilegasti hlutur á heilbrigðum markaði og ekki hvað síst hjá bönkum sem standast álagsprófanir sambærilegar við prófanir Fjármálaeftirlitsins hér á landi. Álagsprófi Fjármálaeftirlitsins er hins vegar í mörgum tilfellum ekki ætlað að skoða þá stöðu sem upp er kominn á alþjóðlegum mörkuðum þar sem skortur á trausti hefur m.a. gert það að verkum að fjármálastofnanir eru ófúsar til að veita hvor annarri þá skammtíma fyrirgreiðslu. Sú staða sem nú er uppi er það einstök að almennt er talið að hennar sé ekki að vænt nema í versta falli einu sinni til tvisvar á öld. Allt um það.  

Staða íslensku bankanna í dag er sú að þrátt fyrir gott heilbrigðisvottorð á innri starfsemi þeirra njóta þeir ekki almennrar fyrirgreiðslu frekar en önnur fjármálafyrirtæki á heimsmarkaði. Til að svo geti orðið að nýju þurfa lánveitendur að komast að þeirri niðurstöðu að lán til Íslands séu traust og að þau skili ásættanlegri raunávöxtun.

Eitt form lánveitinga frá erlendum banka til Íslands getur verið í formi þess að erlendi bankinn afhendir evrur og fær í hendur skuldabréf í krónum með góðum nafnvöxtum eða raunvöxtum miðað við verðbólgustig á Íslandi. Raunávöxtun erlenda lánveitandans er þó alfarið háð gengi íslensku krónunnar á þeim degi eða dögum sem lánið (skuldabréfið) er greitt af lántakandanum. Ef  erlendur banki lánar 1000 evrur í eitt ár  þegar verðið á evru (gengið) eru 100 kr fær erlendi bankinn skuldabréf í hendur í íslenskum krónum að nafnvirði 100.000 kr. Ef samið er um að vaxtagreiðslan á ári nemi 15% fær lánveitandinn í hendi eftir eitt ár 115.000kr. Ef gengið er óbreytt að ári liðnu (EUR=100 kr)  hefur lánveitandinn ávaxtað fjármuni sína um 15%, fær í hendur 1150 evrur. Nú kann svo að vera að erlendi lánveitandinn gat best notið 7.5% ávöxtunar í heimalandi sínu og því hér um tvöfalt betri ávöxtun að ræða á Íslandi fyrir hann.  Hins vegar, ef  verðið á evru í krónum tali hefði hækkað í 110 krónur á gjalddaga lánsins ( skuldabréfsins) fengi lánvitandinn í hendur 1045 evrur og  ávöxtun hans því rúmlega 4,5%  eða mun lakari en hann hefði getað fengið í heimalandi sínu. Hinir góðu nafnvextir á Íslandi 15%  hefðu þannig ekki náð að veita erlenda lánveitandanum ásættanlega vexti miðað við evru. Þessi lánveitandi lánar ekki aftur til Íslands nema að vextir hans taki í auknum mæli tillit til gengisáhættu af því að eiga krónur. Ein leiðin væri að semja um raunávöxtun í gjaldmiðli lánveitandans, raunávöxtun í evrum. Þá bæri lántakandinn alla gengisáhættuna en ekki lánveitandinn.  Gengisáhættu er hægt að tryggja sig fyrir með framvikum samningum um kaup og sölu á tiltekinni mynt á skilgreindum greiðsludögum fram í tímann. Slíkir samningar kosta vissulega sitt en útkoma viðskiptanna er þó vituð miðað við að bankinn verði ekki gjaldþrota og að greiðandi til þrautavara , Seðlabankinn, verði ekki gjaldþrota. 

Hér erum við komin að stórum þætti í dag - huglægu mati á kerfislægri áhættu á Íslandi. Vissulega er hin kerfislæga áhætta byggð á hlutlægum niðurstöðum að stórum hluta en hinn huglægi þáttur hefur aldrei vegið þyngra en hann gerir um þessar mundir á heimsmarkaðnum. Hér eigum við Íslendingar verk að vinna sem við ráðum hæglega við. Við eigum frábært tækifæri til að sýna heimsbyggðinni kosti hins fámenna íslenska samfélags og þá stærð sem hægt er að búa til með óbilandi samtakamætti þegar mikið liggur við.  Í stormi stríðandi afla leynist logn líðandi stundar og gullið tækifæri. Beinum spjótum okkar rétt.   ev.